Bölüm 1: Coğrafi ve İzdüşümlenmiş Koordinat Sistemleri
Koordinat sistemi coğrafi verilerle çalışırken göz önünde bulundurmanız gereken ve daha haritalarınızı oluşturmaya başlamadan belirlemeniz gereken en temel harita özelliğidir. Peki haritanız için bir koordinat sistemi seçmeye çalışırken, bazen seçenekler yüzünden kafanız karışıyor mu? Bu yazı dizimizde seçimlerinize yardımcı olmaya çalışacağız.
Coğrafi koordinat sistemi (Geographic Coordinate System) ile izdüşümlenmiş koordinat sistemi (Projected Coordinate System) arasındaki temel ayrım, Coğrafi koordinat sistemleri (Geographic Coordinate System), verilerin dünya yüzeyinde nerede bulunduğunu tanımlarken, İzdüşümlenmiş koordinat sistemleri (Projected Coordinate System), verilerin kağıt harita veya bilgisayar ekranı gibi düz bir yüzeye nasıl çizileceğini ifade eder.
Coğrafi koordinat sistemleri (Geographic Coordinate System) Dünya’yı yuvarlak olarak ele alır, bu nedenle konumları açısal birimlerde (genellikle derece) kaydeder. İzdüşümlenmiş koordinat sistemleri (Projected Coordinate System) ise Dünya’yı düz olarak ele alır, bu nedenle konumları doğrusal birimlerde (genellikle metre) kaydeder.
Nerede: Coğrafi Koordinat Sistemleri
Rize Kaçkar Dağlarında yaralı bir kişiyi arayan bir arama kurtarma ekibinin parçasısınız. Cep telefonunun sinyallerinden almış olduğunuz nokta konumu 41.0061422°E 40.9201890°N’dir. Kurtarılacak kişi nerede bulunmaktadır?
Yukarıdaki görselde hem A hem de B’nin konumları doğrudur. A noktasının koordinat değerleri 41.0061422°E 40.9201890°N ‘dir ve coğrafi koordinat sistemi de European Datum 1950’tür. B noktası da A noktası ile aynı koordinat değerleri taşımaktadır fakat, coğrafi koordinat sistemi WGS 1984’tür. Verilerin hangi coğrafi koordinat sistemine ait olduğunu bilmeden, yürüyüşçünün hangi tepede olup olmadığını veya uçurumdan düşüp düşmediğini bilemezsiniz.
Coğrafi koordinat sistemi dünya yüzeyinin modeli üzerinde konum belirlemek için kullanılır. Coğrafi koordinat sistemi, konumları tanımlamak için hayali çizgilerden (boylam ve enlem) oluşan bir ağ kullanır.
Öyleyse neden bir yerin enlem ve boylamını bilmek, nerede olduğunu bilmek için yeterli değildir? Rize örneğindeki A konumu ve B konumunun her ikisi de nasıl doğru olabilir?
Dünya, mükemmel bir küre şeklinde değildir. Engebeli ve düzensiz yuvarlak bir yüzeydir. Yüksek dağlar ve derin okyanus siperleri vardır. Kutuplar dünyanın merkezine ekvatordan biraz daha yakındır. Ancak bir enlem boylam ağı çizmek için, mükemmel bir küre olmasa da bir dünya modeline ihtiyaç vardır.
Dünya yüzeyinin birçok farklı modeli vardır ve dolayısıyla birçok farklı coğrafi koordinat sistemi vardır. World Geodetic System 1984 (WGS 1984) bütün coğrafi koordinat sistemlerine uyacak şekilde tasarlanmıştır. European Datum 1950 koordinat sisteminde Dünya, Avrupa ve Türkiye’nin etrafına rahatça uyacak şekilde tasarlanmıştır. Böylece Türkiye için iyi bir hassasiyet sağlarken başka herhangi bir yerde örneğin Amerika’da düşük hassasiyete sahiptir.
Coğrafi koordinat sistemi, koordinat değerlerinizi dünyadaki gerçek konumlara bağlayan olgudur. 41.0061422°E 40.9201890°N koordinatları size yalnızca bir konumun coğrafi koordinat sistemi içinde nerede olduğunu söyler. Dünya’nın neresinde olduğunu bilmeden önce hangi coğrafi koordinat sistemine ait olduğunu bilmeniz gerekir.
Nasıl: İzdüşümlenmiş Koordinat Sistemleri
Verilerinizin nereye konumlanacağını öğrendikten sonra, nasıl çizileceğinin bilinmesi gerekir. Dünyanın yüzeyi yuvarlak ancak haritanız ve bilgisayar ekranınız düzdür. Yuvarlak dünyayı deforme etmeden düz bir yüzeye çizemezsiniz. Bir portakalı soyduğunuzu ve kabuğu düz bir masanın üzerine koymaya çalıştığınızı hayal edin. Kabuk düzleştikçe parçalamaya başlayacaktır. Harita projeksiyonlarının devreye girdiği yer burasıdır. Size Dünya’nın şeklini nasıl çarpıtacağınızı – portakal kabuğunu nasıl düzleştireceğinizi – böylece haritanız için en önemli olan kısımların en az çarpıtıldığını ve haritanın düz yüzeyinde en iyi şekilde görüntülendiğini garanti eder.
Belki de birçok farklı harita projeksiyonu olduğunun ve her birinin dünyayı farklı bir şekilde görüntülediğinin farkındasınızdır. Bazı projeksiyonlar haritanızdaki alan bilgisini korumak için iyidir, bazı projeksiyonlar açıları veya mesafeleri korumak için iyidir.
İzdüşümlenmiş koordinat sistemi, bir harita projeksiyonu kullanılarak düzleştirilmiş bir coğrafi koordinat sistemidir.
Verilerinizin, dünyanın neresinde olduğunu bilmeden önce bir coğrafi koordinat sistemine sahip olması gerekir. Verilerinize projeksiyon uygulamak isteğe bağlıdır. Ancak, haritanıza projeksiyon uygulamak isteğe bağlı değildir. Haritalar düzdür, bu nedenle haritanızın nasıl çizileceğini bilmek için bir izdüşümlenmiş koordinat sistemine sahip olması gerekir.
Bu yazının devamında, bu koordinat sistemlerinin (coğrafi ve izdüşümlenmiş) nasıl bir araya getirildiğine bir göz atacağız. Aşağıdaki bağlantıdan ikinci kısma erişebilirsiniz.
Esri Türkiye, Haziran 2022