COVID-19 Aşı Dağıtımını Planlayın ve Yönetin

Günümüzde COVID-19 aşısı için yapılmakta olan aşı çalışmaları yetkili otoriteler tarafından onay almaya başlamıştır. Aşıların tamamen kullanılabilir olması ile birlikte ürünlerin  tahsisi, siparişi, alımı ve yönetimi için esnek, ölçeklenebilir ve tüm aşı tedarik zincirini entegre eden güvenli bir aşı izleme sisteminin kurulması önemli olacaktır. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) de bu sisteminin ayrılmaz bir parçası olarak verimli ve adil aşı dağıtımının planlanmasına, uygulanmasına ve yönetilmesine yardımcı olmak için temel teşkil edecektir. Bu blog yazısında da kurum ve kuruluşların COVID-19 aşı dağıtımı planlarını uygulamalarına ve bu salgını olabildiğince çabuk sona erdirmelerine yardımcı olabilmek için CBS’nin destekleyebileceği temel yolları vurgulanmıştır.

Durum Tespiti

Aşılanacak grupların belirlenmesinde formlar kullanılarak durum tespiti yapılabilir. Böylece COVID-19 hastası olan, risk altında bulunan veya kronik rahatsızlığı olan kişiler konumları ile birlikte belirlenebilir ve mekanda dağılımları saptanabilir. Formlar aracılığı ile sorulan sorular ve sorulara verilen ağırlık puanlarıyla kişilerin risk derecesi konumsal olarak tespit edilebilir.

Yoğunluk Haritası

Aşıların aşamalı ve bütün nüfusu kaplayacak şekilde uygulanması büyük bir önem arz etmektedir. Aşılamanın doğru bir şekilde aşamalı olarak yapılması ise mevcut vaka dağılımı veya vaka yoğunluğunun bilinmesi ile aşılamada öncelik içeren kritik nüfusların belirlenmesinde önem taşımaktadır. Formlar aracılığı ile toplanan veriler sayesinde bu bilgiler ısı haritaları şeklinde mekânsal olarak gösterilebilir ve gruplara göre aşılama kademeleri kolaylıkla belirlenebilir.

Ulusal ve uluslararası birçok çalışmada nüfusun kademeli bir şekilde aşılanması üzerine çalışmalar yapılmıştır. Bu kapsamda kademelendirme yetkili kurum ve kuruluşlar tarafından genellikle 4 grup şeklinde ele alınmıştır.

• Aşama 1A: Virüse direkt maruz kalan sağlık çalışanları ile 65 yaş üstü, engelli, koruma evleri gibi toplu ve yerlerde yaşayan yetişkinler
• Aşama 1B: Toplumun işleyişi için gerekli sektörlerde, yüksek riskli ortamlarda bulunan, toplumun işleyişi açısından kritik işlerde çalışan kişiler ile 65 yaş ve üzeri kişiler
• Aşama 2: 18-65 yaş altı en az bir kronik hastalığı bulunan kişiler ve ilk iki grupta yer almayan sektör ve mesleklerde çalışanlar
• Aşama 3: ilk üç grubun dışında kalan tüm bireyleri içermektedir.

Aşı Dağıtım Alanlarının Belirlenmesi

Günlük aşılama miktarının bölge nüfuslarına oranla dağıltılmış olması önem arz etmektedir. Dağıtım merkezinin yetki sınırları, ilçe sınırları ve mahalle sınırları göz önünde bulundurularak bir bölgeleme işlemi yapılabilir. Daha sonra merkezlerde günlük yapılabilecek aşı kapasitesi nüfusun ağırlığına oranla dağıtılarak kentin aşı dağıtım alanları tanımlanabilir. Aşağıdaki örnekte 190 bin nüfuslu bir alan için  günlük uygulanma kapasitesi 20.000 olan aşının nasıl dengeli bir şekilde dağıtıldığı görülmektedir.

Aşı Merkezlerinin Belirlenmesi ve erişilebilirlik

Aşılama sürecindeki aşılama merkezlerinin haritasının çıkarılması yeterli nüfus kapsamını sağlamanın önemli bir adımıdır.  Aşı merkezlerinin belirlenmesinde kurum ve kuruluşlardan adres ve iletişim bilgileri, kurumun çalışma günleri, çalışma saatleri, aşılama merkezi türü (ör. Hastane, eczane), aşının uygulanacağı ortam (ör. Hastane, üniversite), hizmet verilen kişi sayısı, aşı depolama ünitesi kapasitesi ve gerekli sıcaklıkları muhafaza etme yeteneği gibi bilgileri içeren veriler ArcGIS Survey123 formları aracılığı ile toplanarak en verimli aşı merkezlerini kolayca tespit edilebilir. Toplanan verilerden elde edilen bilgilerle birlikte demografik veriler kullanılarak yetkili kurum ve kuruluşlar tarafından belirlenmiş olan kademelendirme kriterleri ve ağırlıklar ile hangi aşı merkezin ne kadar önem taşıdığı ve merkezler etrafında aşılamada öncelik verilmesi gereken gruplar ArcGIS Business Analyst ile saptanabilir. Örneğin günlük yapılması planlanan 20.000 aşının çalışan kişi sayısı 100-150 arasındaki aşı merkezlerine 10 dakika yürüyüş mesafesi içerisindeki 65+ yaş üstü, araç sahibi olmayan, düşük gelire sahip kişilerin hangi seviyede işlem göreceğinin belirtilmesi ile bölgede dağıtımın nasıl yapılacağı hesaplanabilir.

Ayrıca aşılama merkezlerine sınırlı erişimi olan (engelli, yaşlı, sigortasız, evsiz) bireyler için özel gezici sağlık ekipleri oluşturulabilir. Bu ekiplerin rotalarını planlamak ve optimize etmek içinde CBS’den yararlanılabilir. Böylece aşı mümkün olduğunca daha büyük bir nüfusa daha verimli bir şekilde uygulanabilir.

Aşılama planlamasına göre aşı merkezlerinin uygulama kapasitesi ve yönetimi

Aşı uygulama kapasitesi aşılama için halkın talebine bakılmaksızın ulaşılabilen maksimum aşılama kapasitesi olarak tanımlanmaktadır. Aşılama sürecindeki potansiyel aşı merkezlerinin nüfusa göre kapsam genişliğinin haritasını sıcak ve soğuk bölgeler olarak çıkarmak bu sürecin önemli bir aşaması içermektedir. ArcGIS Location Allocation aracı her tesisin kapasitesini ve mevcut bir aşının tedarikini dikkate alabilme yeteneğine sahiptir. Böylece bölgedeki aşı merkezinin türü, bu aşı merkezinin hizmet verdiği toplam nüfus, bu nüfus içerisindeki sağlık çalışanı sayısı, hastanede yatan kişi sayısı, toplumun işleyişinde kritik işlerde çalışan kişi sayısı, yaşlı kişi sayısı ile aşamalara göre aşılanması gereken kişi sayısı gibi veriler değerlendirilebilir. Buna ek olarak hangi nüfus sayım bölgelerinin sürüş mesafesi içinde olup olmadığını saptanarak COVID-19 aşısının aşı merkezlerindeki uygulama kapasitesinin en üst noktaya çıkarılmasını ve kaynakları önceliklendirilerek yönetilmesi sağlanabilir.

Aşılama Yoğunluk Haritası ve Aşılama Tahmini

Öncelikli grupların belirlenmesi ile bir iş akışı modeli ve ulusal aşılama yoğunluk haritaları oluşturulabilir. Aşılama yoğunluğu haritaları aşılanacak nüfusun nerelerde kümelendiği göstermede oldukça kullanışlı bir yöntemdir. Ayrıca bu haritalar aşı merkezlerinin erişilebilirlik sınırları içerisinde yoğunluğun nasıl karşılanacağının belirlenmesinde, aşamaların planlanmasında, dozların tamamlanmasında ve aşı tedariki planlamasında önemli rol oynamaktadır. Aşağıdaki dashboard örneğinde COVID-19 aşılama aşamalarına göre grupların yoğunluklarının haritalandırılması ve nüfusa göre gereken aşı miktarları görülmektedir. Harita ArcGIS Business Analyst aracılığı ile bölgelerin sosyoekonomik yapısı ve sürüş mesafeleri dikkate alınarak her aşama için belirli kriterler ve ağırlıklandırmalar çerçevesinde hazırlanmıştır.

Kişilerin Erişebileceği Aşı Merkezi Haritası

Kişilerin randevuları nasıl programlayacakları konusunda rehberlik sağlanması ile birlikte kendilerine en yakın aşı bölgesini bulması sağlanabilir. Kişiler adreslerini girerek, mevcut konumumu gösteri tıklayarak veya harita üzerinde seçim yaparak kendilerine en yakın aşı merkezini istedikleri uzaklık detayı ile görebilirler. Ayrıca bu aşı merkezleri hakkında detaylı bilgiye erişerek hangi merkezlerin hangi aşama grubu kabul ettiğini, kendisinin hangi aşamaya dahil olduğunu ve aşıyı hangi aşılama merkezinde yaptırabileceğini görüntüleyebilir.

Aşılama Takip Sistemi

Aşı merkezlerinde kişilere aşı yapıldıktan sonra aşının barkodları elektronik bir form ile okutularak sisteme kaydı alınabilir. Mevcut aşılar COVID-19’a karşı bağışıklığı sağlamak için iki doz kullanımı gerektirmektedir. Bununla birlikte her aşı adayı için dozlar arasındaki süre farklı olmakta olup aşılar birbirinin yerine kullanılamamaktadır. Bu nedenle aşının ilk dozunun nerede yapıldığı, hangi aşı markasının kullanıldığı ve ikinci dozun ne zaman yapılacağını anlamak oldukça önemlidir. ArcGIS Survey123 uygulaması aşı bilgilerinin bir barkod yardımıyla tanımlanmasında büyük bir kolaylık sağlayabilir. Böylece aşı tedarik sistemi, aşıların son kullanma tarihi, bireysel aşılama bilgileri hızlı ve doğru bir şekilde tutulabilir.

Ayrıca sistemin sürekli bir akış halinde olabilmesi içinde aşılama sonrası ArcGIS Survey123 uygulaması ile kişilerden lokasyon bazlı elektronik formlar doldurması istenerek kişi bazlı aşı takibi yapılabilir. Aşılanmış kişiler bu formlara geri dönüş sırasında tıbbi açıdan önemli bir olay bildirirse yetkililer tarafından takibi sağlanabilir. Formlar belirli zaman aralıklarında kişilere iletilerek aşının yaygın yan etkilerinin saptanmasında yardımcı olabilir. Ayrıca bu formlar kişilere potansiyel ikinci bir dozun uygun şekilde uygulanmasını sağlamak ve ikinci doz randevusu için bir hatırlatma yapmaya da katkı sağlayabilir. Tüm bu süreç ise aşılama yönetici kontrol panellerinden kişi bazlı, anlık, dinamik ve konuma dayalı olarak takip edilebilir. Aşılama sürecinin zamansal değişimleri gözlenebilir, filtremeler ile detaylı bir şekilde değişimler takip edilebilir.

Envanter Takip Sistemi

Yetkililerin aşı tedarikini, kalan aşı miktarını ve aşılama sürecini takip etmesinin yanı sıra, sağlık personeli için kişisel koruyucu ekipman ve aşı kitleri (iğne, şırınga vb.) envanterini de takip etmeleri gerekebilir. ArcGIS Survey123 uygulaması tüm bu verileri bir akıllı telefondan, tabletten veya web üzerinden toplamak için kullanımı kolay bir seçenek sunmaktadır. Toplanan veriler ise bir yönetici kontrol panelinden gerçek zamanlı olarak takip edilebilir.

Aşı Dağıtımı

Aşıların teslimat yerlerinin genellikle aşının uygulanacağı merkezlerin olması beklenmektedir. Önde gelen çalışmalardaki aşı adaylarının  -70 santigrat derecede ultra soğuk saklama gerektiren soğuk depolama alanlarına ihtiyaç duyması nedeniyle uygulama merkezlerinde bu özelliklere dikkat edilmektedir. Bunun yanı sıra aşı merkezlerine erişim, aşı üretim tesislerine uzaklık, trafik ve mekan boyutu gibi diğer faktörler de hangi tesislerin bir aşıyı uygun şekilde depolayıp dağıtabileceğini etkilemektedir. Aşağıdaki örnek uygulamada kırmızı noktalar aşırı soğuk depolama alanlarını, sarı noktalar ise normal soğuk depolama alanlarını ve noktaların boyutu alanların depolama kapasitesini göstermektedir. Sarı çizgiler bölgelerin merkezlerinden mekana olan sürüş süresini ve mesafeyi temsil etmektedir. Depolama alanlarının etrafında bulunan ve nüfus merkezlerini temsil eden küçük noktaların ise rengi ne kadar koyu mavi olursa öncelikli grupların konsantrasyonunun o kadar yüksek olduğunu belirtmektedir.

Güvenli bölge haritası

Aşılama süresi boyunca ArcGIS Dashboard’lar yardımı ile aşılama lokasyonları ve sayısı, hizmet verilen nüfus ve bu nüfus içerisindeki grupların aşılanıp aşılanmadığı izlenerek virüs riski düşük güvenli bölgeler tespit edilebilir. Aşılama yapılan bölgelerin virüs açısından güvenliği sağlandıktan sonra yeni riskli bölgelerin tespiti yapılıp bu bölgeler için yeniden bir aşılama planı sağlanarak süreç tüm nüfusu kaplayacak şekilde sürdürülebilir.

Sizde Esri’nin COVID-19 aşı dağıtımı ve planı için yapmış olduğu çalışmaları incelemek isterseniz linke tıklayabilirsiniz.